از آنجا که پیش از انقلاب، ایران به عنوان سرباز آمریکا و ژاندارم منطقه محسوب می شد، شاید هیچگاه به ذهن کسی خطور نمی کرد که در این سرزمین، انقلابی شکل گیرد که با تمام اهداف و مقاصد دول سرمایه داری و استکباری بخصوص کشور آمریکا در تضاد باشد. همین امر موجب شد که اندیشمندان علوم سیاسی و اجتماعی را به کنکاش در علل و عوامل شکل گیری این انقلاب وا دارد.
علی بیرانوند- کارشناس حوزه/ بخش قرآن تبیان
پیش زمینه های تغییر ذائقه سیاسی ایران
بی شک علل و عوامل فراوانی در شکل گیری انقلاب اسلامی سهیم بوده است که مطالعه و بررسی آنها در این نوشتار کوتاه میسر نخواهد بود. از این رو به طور خلاصه به بعضی از آن موارد اشاره خواهیم کرد.
1-فاصله گرفتن سیاست های حاکمیت از ذائقه فرهنگی و دینی مردم: بر کسی پوشیده نیست که کشور ایران، یکی از سرزمین های بزرگ و کهن است، که با سرعت تحت تأثیر مکتب و آیین اسلام قرار گرفت، به طوری که بسیاری از مردم این سرزمین، با اشتیاق و روی باز، از ارزش های اسلامی استقبال نمودند، و خود را یکی از مصادیق آیه شریف کردند: «وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فی دینِ اللَّهِ أَفْواجاً؛[نصر، آیه2] و ببینى مردم گروه گروه وارد دین خدا مىشوند.» ولی با این حال سبک و سیاق کشوری داری حاکمان ایران، به گونه ای دیگر رغم می خورد، به طوری که در دوره حاکمیت پادشاهان پهلوی، سبقه دینی و اسلامی به طور کل رنگ باخته و همین امر موجبات سرخوردگی و نارضایتی مردم را از والیان کشور فراهم کرده بود.
امام خمینی(ره) با اتکا و اعتماد به امدادهای الهی، تنها راه برون رفت از سختی و مشکلات و دست یابی به پیروزی را، استقامت و پایداری معرفی می کردند، این اعتماد و امید امام خمینی(ره) در واقع برگرفته از نویدهای آسمانی است که باری تعالی به مؤمنین داده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛[آل‌عمران/200] اى كسانى كه ایمان آوردهاید! (در برابر مشكلات و هوسها،) استقامت كنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهاى خود، مراقبت كنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!».
2-ظلم، ستم و کشتار مردم بی گناه: یکی از مهمترین و بارزترین شاخص های تأثیرگذار، در سقوط حکومت شاهنشاهی و عامل اساسی در ابراز انزجار مردم از آن حاکمیت را می توان ظلم و ستم فراوان و همچنین قتل و کشتارهای گسترده مردم بی گناه معرفی کرد. این عامل خطرناک از چنان تبعات شوم و خطرناکی برخوردار است که در منابع روایی در نکوهش آن این چنین بیان شده است: امام على(علیه السلام): «ألظُّلمُ یُزلُّ القَدَمَ وَ یَسلُبُ النِّعَمَ وَ یُهلِکُ الاُمَمَ؛[1] ظلم قدم را می لرزاند، نعمتها را سلب می کند و امتها را به نابودی می کشاند.»
از جمله خشونت هایی که دستگاه شاهنشاهی، علیه مردم ایران روا داشت را می توان کشتار مردم بی گناه ورامین، قم، تبریز و تهران برشمرد، زندان های شاهنشاهی و دستگاه های امنیتی پُر بود از افراد شاخص و معترضی که با سیاست های موجود مخالف بودند ولی تاوان این مخالفت چیزی جز تبعید، شهادت و شکنجه نبود.
عوامل و فاکتورهای پیروزی انقلاب اسلامی
1-نعمت رهبری فرزانه و مردمی و دشمن شناس: بی شک از جمله مهمترین عوامل تأثیر گذار در پیروزی نهضت انقلاب اسلامی را می توان، وجود رهبری فرزانه و الهی معرفی کرد. در واقع وجود رهبر صالح و همچنین نیروی انسانی متعهد و وظیفه شناس، دو شرط مهم برای مبارزه با ستمگران است؛ اهمیت وجود رهبری توانا برای پیروزی و غلبه بر حکام جور را به خوبی می توان در آیات و آموزه های قرآنی نیز مشاهده کرد: «وَ ما لَکُمْ لاتُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللّه والمُستَضعَفینَ مِنَ الرِّجالِ والنِّساءِ والوِلدنِ الَّذینَ یَقولونَ رَبَّنا أَخرِجنا مِن هذِهِ القَریَةِ الظّالِمِ أَهلُها واجعَل لَنا مِن لَدُنکَ وَلِیًّا واجعَل لَنا مِن لَدُنکَ نَصِیرا؛[نساء/75] شما را چه شده است که در راه خدا و [در راه نجات] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمی‌جنگید، آنان که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهری که مردمش ستمگرند، بیرون بر و از جانب خود، رهبر و سرپرستی برای ما قرار ده و از سوی خودت، برای ما یاوری تعیین فرما».
محققان تفسیر نمونه در ذیل این آیه شریف این چنین بیان داشته اند: «براى نجات از چنگال ظالمان قبل از هر چیز وجود” رهبر” و سرپرست لایق و دلسوز ضروری است و سپس یار و یاور و نفرات كافى، بنابراین وجود یار و یاور هر چند فراوان باشد بدون استفاده از یك رهبرى صحیح بىنتیجه خواهد بود.»[2] با اندکی دقت در فاکتورهای موفقیت در پیروزی نهضت انقلاب اسلامی، به خوبی می توان به اهمیت جایگاه و نقش امام خمینی(ره) به عنوان شخصیتی، مجتهد، مجاهد و انقلاب دست یافت. ایشان با استقامتی غیرقابل وصف، در مسیر آرمانهای انقلاب اسلامی، با تحمل رنج و مشقت فراوان و تحمل تبعید های طولانی به امت و پیروان خود بلوغ سیاسی و اجتماعی بخشید.
2-اتحاد و یکپارچگی امت: شالوده مكاتب اجتماعى، بر اساس وحدت پىریزى مىشود و بدون آن هیچ ایده و اندیشهاى در جامعه گسترش نمىیابد.[3] بر همین اساس می توان این چنین بیان داشت از جمله فاکتورهای پیروزی در نهضت انقلاب اسلامی اتحاد و همبستگی یارن امام خمینی(ره) بود. یاران خمینی(ره) برای غلبه بر دستگاه جور و رژیم ستم شاهی، با تمسک به آیات الهی، اتحاد و همبستگی خود را حفظ کردند، به طوری که در این مسیر تعداد بی شماری به فیض عظمای شهادت دست یافتند، ولی خللی در اتحاد آنها وارد نشد، تا اینکه مفتخر به کسب مدال محبت و ارادت الهی شدند: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ؛[صف، آیه 4] خداوند كسانى را دوست مىدارد كه در راه او پیكار مىكنند گویى بنایى آهنیناند!»
از مهمترین و بارزترین شاخص های تأثیرگذار، در سقوط حکومت شاهنشاهی و عامل اساسی در ابراز انزجار مردم از آن حاکمیت را می توان ظلم و ستم فراوان و همچنین قتل و کشتارهای گسترده مردم بی گناه معرفی کرد. این عامل خطرناک از چنان تبعات شوم و خطرناکی برخوردار است که در منابع روایی در نکوهش آن این چنین بیان شده است: امام على(علیه السلام): «ألظُّلمُ یُزلُّ القَدَمَ وَ یَسلُبُ النِّعَمَ وَ یُهلِکُ الاُمَمَ: ظلم قدم را می لرزاند، نعمتها را سلب می کند و امتها را به نابودی می کشاند.
3-استقامت و پایداری در مسیر ارمان های الهی: بر خلاف تصور و اندیشه کسانی که تسلیم و سرسپردگی در برابر ابرقدرتهای جهان را یگانه راه پیروزی و موفقیت معرفی می کردند، امام خمینی(ره) با اتکا و اعتماد به امدادهای الهی، تنها راه برون رفت از سختی و مشکلات و دست یابی به پیروزی را، استقامت و پایداری معرفی می کردند، این اعتماد و امید امام خمینی(ره) در واقع برگرفته از نویدهای آسمانی است که باری تعالی به مؤمنین داده است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛[آل‌عمران/200] اى كسانى كه ایمان آوردهاید! (در برابر مشكلات و هوسها،) استقامت كنید! و در برابر دشمنان (نیز)، پایدار باشید و از مرزهاى خود، مراقبت كنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!».
سخن آخر:
هر چند پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) با بهره‌گیری از عناصر مهم قرآنی میسر شد، ولی نباید فراموش کرد که برای تثبیت و تقویت نهضت و انقلاب اسلامی بیش از پیش به عناصر قرآنی در تحکیم حکومت دینی نیاز داریم. عناصر مهمی که می بایست در سبک و سیاق دولت مردان این انقلاب نمود خارجی داشته باشد.
پی نوشت ها:
[1]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 456 ، ح10411.
[2]. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج4، ص11.
[3]. على اصغر الهامى نیا، اخلاق سیاسى،ص37.
آخرین نظرات